Pauls Ontwaken - Frederik van Eeden

“Aan allen die hem eenmaal kenden en nog liefhebben”

Met deze woorden begint Frederik van Eeden zijn roman uit 1913 over zijn overleden zoon Paul. Bij het lezen valt al snel op dat dit boek geen standaard biografie is, maar eerder een filosofisch betoog over de relatie tussen leven en dood én een eerbetoon van een vader aan zijn zoon.

De roman is een chronologische terugblik van Frederik van Eeden op het leven van zijn zoon. Het plot is vrij simpel; Frederik van Eeden vertelt simpelweg over het leven en de dood van zijn zoon Paul. Rond het twintigste levensjaar van Paul wordt hij ongeneeslijk ziek en langzaam vallen al zijn lichaamsfuncties uit, totdat hij op zijn vierentwintigste overlijd. Frederik van Eeden vertelt over de geboorte tot de dood van Paul. Het plot is erg simplistisch, maar in dit geval een typisch geval van ‘less is more’. In andere boeken zou ik misschien spanning missen in dit plot, maar in dit geval kwam de schoonheid van het verhaal en de bijzondere schrijfstijl van de schrijver extra goed uit.
De hoofdpersoon in dit boek is natuurlijk Paul. Paul wordt beschreven als een uiterst tedere en zachtaardige jongen. Een wijze jongen, met erg weinig interesse in school maar veel interesse in de natuur. De schrijver is dan ook verbaasd als Paul in zijn puberteit een donkere kant laat zien. Hij blijkt plots agressief te kunnen reageren en heeft moordlustige dromen. Hierdoor komt Paul erg onstabiel over; het ene moment ziet hij alles positief in, en het andere moment is hij erg depressief. Op mij komt Paul manisch depressief over, maar dit wordt niet officieel bevestigd in het boek. Op zijn donkere kant na, is Paul zeker wel een hoofdpersoon waar je mee meeleeft. Niemand verdient het om zo jong dood te gaan, maar Paul weet hier heel erg goed mee om te gaan. Hij laat weinig zelfmedelijden zien, en op een paar momenten na lijkt hij ook wel vrede te hebben met zijn ziekte.

“De dood, waarvoor elk mens met goede reden huivert, is als een vlammend vuur dat alle zielen zuivert, dat snel verteert al wat verblinding is en waan, en tast alleen het schone en werkelijke niet aan” - Bladzijde 78

Een thema dat er met kop en schouders bovenuit steekt is de dood. Frederik van Eeden ziet de dood niet per se als iets negatief, zoals te lezen is in het fragment hierboven, maar noemt het een ontwaken (vandaar ook de titel). Na de dood wordt je energie een hoger wezen en ontwaak je als het ware. De dood is volgens Frederik van Eeden niet alleen een afbraak van het lichaam, maar eerder een nieuwe opbouw van de ziel. Meerdere keren wordt door van Eeden benadrukt dat de ziel geen product is van het lichaam. Hierbij gebruikt van Eeden als argument dat naarmate het lichaam van Paul aftakelde, zijn geest alleen maar verfijnder werd. Hieruit concludeerde van Eeden dat je ziel en geest niet afhankelijk is van je lichaam.

De schrijvers vrij positieve houding tegenover de dood moet trouwens niet verkeerd worden opgevat. Volgens van Eeden moet de dood wel degelijk worden gevreesd en zolang mogelijk worden uitgesteld. Maar als de tijd toch echt gekomen is, dan '..moeten we de des-integratie van ons geestelijk wezen voorkomen en de kostelijke eenheid en helderheid van onze geest behouden, en redden uit de schipbreuk van het stoffelijk leven' – bladzijde 48.

Ik vind de kritische blik die van Eeden heeft over het thema verfrissend. Ook al was ik het niet eens met alle theorieën van Van Eeden over de dood, het was in ieder geval een andere inkijk dan we tegenwoordig gewend zijn. De dood is geen nieuw of bijzonder thema, maar de manier waarop Van Eeden het heeft gebruikt in het verhaal vond ik oprecht leuk en interessant.

Een muziekstuk dat goed bij dit boek past is het liedje ‘If I Die Young’ van The Band Perry. Dit liedje gaat over iemand die jong sterft, maar daar eigenlijk wel vrede mee heeft. Paul sterft niet alleen jong, maar heeft ook dezelfde mentaliteit als in dit liedje. Dat blijkt wel op bladzijde 26, waar ik de wijze woorden van Paul vond: “Ik dacht erover dat de afgestorvenen het wel veel beter moeten hebben dan wij, omdat ze zo zelden terugkomen.” Hieruit kun je concluderen dat Paul denkt dat je na je dood naar een mooiere plek gaat. In het muziekstuk dat ik heb uitgekozen is dat ook het geval.

Frederik van Eeden schrijft aan het begin van deze roman dat hij bang is dat het eerbied aan zijn zoon niet waardig genoeg zal zijn. Naar mijn mening was dit boek zeker wel waardig genoeg, en daarbij ook heel mooi en aangrijpend. Het was duidelijk een boek dat recht uit het hart was geschreven, en ik vind het een prachtig eerbetoon aan Paul.

Wil je meer weten over de schrijver? Kijk dan eens op één van deze websites! http://www.kb.nl/dossiers/eeden/index.html http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn1/eeden

Meer informatie over het plot is te vinden op deze website: http://www.scholieren.com/boekverslagen/32834

Benieuwd naar de mening van iemand anders? (dit was de enige recensie die beschikbaar was) http://blog.seniorennet.be/sprokkel/archief.php?ID=329%3C

Link naar het muziekstuk ‘If I Die Young’ – The Band Perry http://www.youtube.com/watch?v=7NJqUN9TClM&ob=av2e