Kaas - Willem Elsschot

Mag ik één pondje jong belegen?

 “Kaas” gaat over kaas. Zo simpel is het eigenlijk. Frans Laarmans is een eenvoudige getrouwde man met twee kinderen, en van beroep kantoorklerk. Op de begrafenis van zijn moeder komt hij Van Schoonbecke tegen, die hem een baan aanbiedt als de vertegenwoordiger van een kaas import firma. Frans laat zijn broer een valse doktersverklaring tekenen zodat zijn werk denkt dat hij ziek is, en begint aan de baan. Frans bedenkt een chique naam voor zijn bedrijf, zorgt voor briefpapier, een bureau en agenten in verschillende steden. Maar de zaken gaan niet goed, en aan het einde van het verhaal heeft Frans bijna geen kaas verkocht. Twintigduizend kilo kaas ligt onaangeraakt in een opslagruimte, en Frans besluit terug te gaan naar zijn normale kantoorbaan.

Het boek “Kaas” werd in 1933 geschreven door Willem Elsschot en speelt zich ook af in 1933. Precies in die tijd was “de Nieuwe Zakelijkheid” groot in de literatuur. Kaas heeft veel kenmerken van deze literaire stroming, namelijk:

- Nuchtere, strakke en zakelijke stijl zonder versieringen of mooischrijverij met weinig bijvoegelijke naamwoorden: “Ik keer morgen terug naar Brussel en zal die heeren zeggen dat mijn gezondheid het niet toelaat. En willen zij niet hooren dan neem ik ontslag als lid en dan kan hun vereeniging stikken. Het spijt mij voor Van Schoonbeke, maar ik kan niet anders.” – blz. 88.

Dit stukje tekst is heel zakelijk en strak geschreven, en bevat niet één bijvoeglijk naamwoord. Zo had de eerste zin ook zo geschreven kunnen worden: “Ik keer morgen terug naar het mooie Brussel en zal die strenge heeren zeggen dat mijn slechte gezondheid het helaas niet toelaat”. Door het toevoegen van een paar simpele bijvoeglijke naamwoorden, krijgt het geheel al een veel minder zakelijk gevoel. Maar juist doordat dit boek geen versieringen bevat, hoort het bij deze literaire stroming.

- Weinig gevoel: “Ik werd helemaal koud toen het vrouwenkoor begon te huilen en ik niet instemmen kon. Waar toch vonden zij al die tranen, want dat waren de eerste niet, dat kon ik aan hare gezichten wel zien. Gelukkig weende mijn broer ook niet” – blz. 25.

In dit fragment is de moeder van Frans net doodgegaan, en toch is hij niet in staat te huilen. Het hele boek heeft weinig gevoel. In anderhalve maand tijd gaat er heel erg veel mis in het leven van de hoofdpersoon: zijn moeder overlijdt, en zijn bedrijf loopt niet zoals het zou moeten. Toch raakt de hoofdpersoon nooit in de stress, noch wordt hij boos of verdrietig. De enige emoties die de hoofdpersoon nog enigszins vertoond is nervositeit en een beetje teleurstelling. Dat er weinig gevoel in het boek zit, is weer een kenmerk van de nieuwe zakelijkheid.

- Korte zinnen in een reportage stijl: “Het is hier ongelooflijk rustig. Af en toe valt een druppel uit een kalende boom. Hoed af. Minuut stilte. Ik kan gerust zijn” – blz. 116.

In dit boek zijn er veel korte zinnen, waardoor het verhaal soms lijkt op een reportage. Een goed voorbeeld daarvan is het bovenstaande fragment, waarin sommige zinnen maar 2 woorden lang zijn! Deze korte zinnen zorgen er ook weer voor dat er weinig bijvoeglijke naamwoorden in voorkomen en het verhaal zakelijk overkomt.

De literaire stroming “de Nieuwe Zakelijkheid” liep van 1918 tot 1933, en verdween uiteindelijk door het opkomende nationalisme in Duitsland, waardoor mensen juist graag nationalistische ideeën in de literatuur zagen.

Het boek speelt zich dus af in 1933. Dit is duidelijk te merken aan het taalgebruik van de schrijver en tussen de hoofdpersonen. Ook worden er typemachines gebruikt, en is het voor de familie van de hoofdpersoon bijvoorbeeld een enorme luxe als er een telefoon in huis komt. Tegenwoordig is het moeilijk voor te stellen om op een schrijfmachine te typen, of geen telefoon te hebben!


Toch is dit verhaal nog steeds van belang. Ten eerste omdat het thema, het mislukken van dromen, natuurlijk nog steeds voorkomt. En daarbij kun je meteen een wijze les leren van dit boek. Want de hoofdpersoon heeft het al goed in het leven, als hij toch besluit dat hij meer wil. En dat is wanneer alles fout gaat. Dus waarom verlangen naar meer, als je alles al hebt? Is dat niet een beetje egoïstisch? Doordat de hoofdpersoon veel fouten maakt in dit boek, kan je als lezer veel leren van zijn daden. Eigenlijk houdt Frans helemaal niet van kaas, maar hij wil erbij horen en besluit in het vak te gaan. Een tweede les die je zou kunnen leren uit dit boek is om nooit iets te doen waar je niet achter staat, want dan gaat uiteindelijk alles mis. Er zitten dus veel wijze lessen in dit boek, waar de lezer van nu nog steeds belang aan heeft!

Wil je meer weten over de schrijver?
http://www.weg.be/bio/index.htm
Wil je meer weten over het boek?http://www.verdec.com/hulpje/boekvers/kaas.htm