Het stenen bruidsbed - Harry Mulisch

Het stenen hart

Norman Corinth leeft. Nauwelijks. Misschien bestaat hij wel helemaal niet meer. Muurvast opgesloten zit hij, tussen zijn verleden en het heden. Wanhopig en verward, de controle compleet kwijt. Hij weet het allemaal niet meer. In “het stenen bruidsbed” besluit hij de confrontatie aan te gaan; met zichzelf, maar vooral met zijn duistere verleden.

“Het stenen bruidsbed” is een aangrijpende roman van Harry Mulisch uit 1958. Het gaat over de Amerikaanse tandarts Norman Corinth. Aan het einde van de jaren 50 reist hij naar de oost-Duitse stad Dresden voor een congres. De stad is verwoest. Verwoest door bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het bezoek aan de stad dwingt Corinth om na te denken over zijn verleden. De stad is namelijk niet een willekeurige stad voor de Amerikaan; tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft hij als piloot de stad gebombardeerd. Daarbij heeft Corinth, zonder militaire betekenis, slachtoffers die het bombardement hadden overleefd alsnog vermoord. In Dresden ontmoet hij de mooie Hella en de ondoorgrondelijke Schneiderhahn. Dit is het begin van twee dagen waarin gebeurtenissen zich razendsnel opstapelen en uiteindelijk het noodlot toeslaat....

“Uiteraard hebben we het, zoals zo vaak bij Mulisch, over de Tweede Wereldoorlog”

Bovenstaande zin komt uit een recensie van Arnold Heumakers over “het stenen bruidsbed”. Dat Harry Mulisch vaak schrijft over de Tweede Wereldoorlog kunnen we goed zien aan het thema. In dit geval is het thema namelijk de oorlog, en de schade die de oorlog achterlaat bij een mens. De hoofdpersoon Corinth heeft zijn oorlogsmisdaden nog niet verwerkt maar lijkt ook geen schuld te voelen. Het voelt alsof Corinth nog steeds leeft in het verleden, nog steeds leeft in de oorlog. Op pagina 95 zegt Corinth: “De oorlog is pas afgelopen, wanneer de laatste die hem mee heeft gemaakt, is gestorven”. Ook al is de oorlog op dat moment al meer dan tien jaar voorbij, Corinth wordt nog steeds beïnvloedt door de daden die hij toen heeft gepleegd. Hij heeft zoveel schade geleden door de oorlog dat hij zichzelf is kwijtgeraakt. Dit wordt pijnlijk bevestigd op bladzijde 31: “Maandenlang zou hij het zonder zichzelf moeten doen, zoals hij het na de oorlog jarenlang zonder zichzelf had gedaan”

Een ander thema in dit boek is een problematische liefdesverhouding, in dit geval die van Hella en Corinth. De relatie die Hella en Corinth hebben is niet gemakkelijk. Hella weet dat Corinth getrouwd is, en dat ze elkaar enkel een paar dagen kunnen zien voordat Corinth weer vertrekt. Corinth heeft ook verlangens voor een andere vrouw, en associeert Hella vaak met de verwoeste stad Dresden. De twee zijn gedoemd vanaf het begin. Vandaar ook dat het boek “het stenen bruidsbed” heet; na de eerste nacht die de twee met elkaar doorbrengen koelen de verlangens af en verandert hun 'bruidsbed' in steen.

“De verwoester van Dresden heet Corinth, naar de Griekse stad die in 146 v.Chr. door de Romeinen werd verwoest; zijn voornaam Norman verwijst naar een spreekwoordelijk vernietigingsgezind volk; en hij komt uit Baltimore, dat ook door vuur werd verwoest. Elders wordt verwezen naar de vernietiging van Troje en de brand van Rome ten tijde van keizer Nero”

Bovenstaand fragment komt uit een recensie van Jona Lendering waarin word uitgelegd dat bepaalde woorden en namen in het boek verwijzen naar verwoesting en vernietiging. Een motief in deze roman is dan ook verwoesting of vernietiging. Niet alleen de verwijzingen in namen hebben hier mee te maken. Ook het decor van deze roman, de stad Dresden, is letterlijk “verwoest” door de oorlog. Maar ook Corinth “verwoest” zijn relatie met Hella na een kortstondige affaire, hij “verwoest” de stad Dresden, hij “verwoest” op het einde zijn auto. En misschien wel het belangrijkst: met de pijnlijke herinneringen aan de oorlog “verwoest” hij zichzelf. De schade van de oorlog “verwoest” zijn leven.

Een ander motief in dit roman is de schuld. Op bladzijde 148 zegt Schneiderhahn: “Zoals een kunstenaar – Van Gogh – die geniale werken schept, maar geen sukses heeft: zo hebben wij misdadigers geen wroeging. In plaats dat wij verteerd worden door het sukses van de wroeging, leven wij onveranderd verder. Een verschrikkelijk lot”

Zoals uit bovenstaand fragment blijkt, voelen Schneiderhahn en Corinth geen schuld voor de misdrijven die zij in de oorlog hebben gepleegd. Dat Corinth geen schuld voelt bewijst nog meer dat hij veel schade heeft gelopen in de oorlog. “De ziel gaat te paard” wordt geschreven op bladzijde 30, en hiermee wordt bedoelt dat Corinth zijn ziel is kwijtgeraakt. Hij heeft zoveel schade opgelopen in de oorlog dat hij niet meer in staat is om emoties te voelen. Zijn gevoel voor schuld bestaat niet meer.

“Het stenen bruidsbed” is zeer zeker een aangrijpende roman die ik kan aanraden. We kennen allemaal de vele literaire werken die over de Tweede Wereldoorlog zijn geschreven, denk bijvoorbeeld aan het dagboek van Anne Frank. Vaak zijn de hoofdpersonen in zulke boeken slachtoffers (ook bij Anne Frank), en ik vond het bijzonder dat dit boek wordt verteld door de ogen van een dader. Meeleven met een dader is moeilijk, en daarom is het ook een groot risico om een dader als hoofdpersonage te nemen in een boek. Ik kan niet zeggen dat ik heb meegeleefd met Corinth, maar ik denk ook niet dat dat de bedoeling van Mulisch is geweest. Mulisch heeft op een prachtige manier de verwoesting die oorlog met zich meebrengt voor een dader of schuldige beschreven. Dat slachtoffers jaren later nog last hebben van hun oorlogstijd is natuurlijk volkomen begrijpelijk, maar mensen vergeten vaak dat de oorlog ook impact kan hebben op daders. Daarom vind ik dat Mulisch het thema “de schade die een oorlog heeft op de mens'' op een originele manier heeft uitgewerkt, door zich niet te focussen op de slachtoffers maar juist op de daders. Ik denk dat Mulisch met deze thematiek vele aan het denken heeft gezet over de consequenties van een oorlog. “Het stenen bruidsbed” gaat dan misschien over een man met een hart van steen, toch laat de roman menig lezers hart smelten.

RECENSIE 1: Jona Lendering, (25-03-09), Toen Mulisch nog subtiel was (http://www.recensieweb.nl/recensie/2851/Toen+Mulisch+nog+subtiel+was.html

RECENSIE 2: Arnold Heumakers, (03-06-05), De verwoester bemint zijn bruid
(http://vorige.nrc.nl/krant/article1643596.ece/De_verwoester_bemint_zijn_bruid

RECENSIE 3: http://www.completereview.com/reviews/mulischh/stenenbb.htm

Informatie Harry Mulisch:

http://www.mulisch.nl/

Samenvatting “Het stenen bruidsbed”:  http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_stenen_bruidsbed