Else Böhler, Duits dienstmeisje - Simon Vestdijk.

Liefde als ondergang

Berlijn, 10 april 1934. Johan Rodenburg zit in de gevangenis. Hij heeft een moord gepleegd. Compleet geobsedeerd, ziek van verliefdheid en misselijk van jaloezie heeft hij de minnaar van het Duitse dienstmeisje Else Böhler doodgeschoten. In zijn cel begint Johan met het vertellen van zijn kant van het verhaal.

Johan Rodenburg is een jonge rechtenstudent als hij het dienstmeisje van de buren, Else Böhler, ontmoet. ’s Avonds lopen de twee vaak pratend over straat, en dit is het begin van een gecompliceerde liefde. In de familie van Johan loopt het niet lekker; zijn vader is ernstig ziek, zijn moeder is tegen zijn relatie met het dienstmeisje, en het huwelijk van hun beide loopt niet soepeltjes. Als Else besluit om terug te gaan naar Keulen, kan Johan niks doen om dit besluit tegen te gaan. Toch besluit hij enkele maanden later, na een geslaagd examen maar meerdere gefaalde socialisaties, om Else achterna te reizen naar Keulen. Hij komt Else tegen op een feest van SA-soldaten en ziet haar daar met een andere man, haar verloofde. Dit is het moment waarop het noodlot toeslaat.

Het is moeilijk om de schrijver van 'Else Böhler, Duits dienstmeisje', S. Vestdijk, in te delen in een specifieke literaire stroming. Tijdens zijn levensloop schreef hij 39 novellen en 54 romans, tientallen gedichtenbundels en honderden artikelen voor dag- en weekbladen. Het werk van Vestdijk is divers, en kan opgedeeld worden in vele verschillende categorieën, van autobiografisch tot historisch werk.
'Else Böhler, Duits dienstmeisje' komt uit de periode 1934-1935. In die periode was het expressionisme groot in de literatuur. Bij het expressionisme gaat het vooral om gevoelens, de intensiteit van emoties, en niet zozeer om de werkelijkheid. Na het verder onderzoeken van het expressionisme, kon ik concluderen dat 'Else Böhler' weinig weg heeft van deze stroming. Eerder zou ik 'Else Böhler' indelen in het realisme, een literaire stroming dit groot was in de 19e eeuw. Het realisme was een reactie op de Romantiek. In plaats van dromerige taferelen, moesten situaties realistisch en simpel zijn.

De schrijver durft taboes te breken: “En met wie je hebt willen trouwen en toch níet hebt willen trouwen, tot vervelens toe...Je bent verliefd op dat meisje – en nu ga ik iets zeggen om je te overrompelen – omdat je verliefd op je eigen moeder bent.” – blz 147.

'Else Böhler' wordt vaak één van Vestdijk's schandaligste romans genoemd. Tijdens het realisme werden er vaak taboes doorbroken, net zo als in het bovenstaand fragment. Verliefd zijn op je moeder is namelijk niet iets, zeker in die tijd, waar makkelijk over gesproken wordt. Toch schrijft Vestdijk heel erg makkelijk en open over dit fenomeen.

De werkelijkheid wordt niet verbloemd: moord, ziekte en verval zijn normaal. “Zo krom, bleek en vermoeid hield hij zich in het midden an de kamer staande dat het mij niet verwonderde hem to horen verklaren, dat hij zich niet tegen het diner opgewassen voelde” – blz 152.

In 'Else Böhler' is de vader van Johan ernstig ziek, pleegt Johan een moord en raakt zijn leven in verval. Ook zijn er in Johan's familie vele spanningen. Vestdijk probeert niks mooier te maken, maar maakt de werkelijkheid van de normale burgerij zo realistisch mogelijk. Dit is typisch voor het realisme.

Karakters worden realistisch weergegeven. “Het eerste wat me aan Rudolf Steinmann opviel waren de grijze leeuwenmanen, die over een hoog, gerimpeld voorhoofd vielen, iets te springerig, iets te weelderig, en die zich dan ook als pruik onthulden zodra hij zijn hoofd omdraaide (…) De hele man, smal van postuur, dun van ledematen, beweeglijk krimpend uitwijkend, had iets verflenst slangachtigs (…) Zijn ogen waren klein, dof blauw, en met een goedhartig staren er in, dat zowel het opgewipte, geestige neusje logenstrafte als de brede, slappe, wrede mond, waarvan de haarloze bovenlip ongestulpt was en op beduimelde stopverf leek” - blz 198

Tijdens het realisme in de literatuur was veel realistisch, dus ook de karakters. In 'Else Böhler' kunnen we dat goed merken. Bijna alle personen zijn lelijk, en Vestdijk probeert in zijn beschrijvingen niks te verbloemen. Ook zijn er veel onderlinge ruzies tussen de karakters, zoals tussen hoofdpersoon Johan en zijn broer Egbert, en niet iedereen is altijd even aardig. Ook is er geen 'held' in dit boek; iedereen maakt fouten en niemand is perfect. Dit is typisch voor het realisme.

“Na al die jaren laat de onmogelijke liefdesgeschiedenis met zijn fatale afloop zich ‘noch immer’ ademloos lezen” – Nieuwe Apeldoornse Courant.

De Nieuwe Apeldoornse Courant brengt hier mooi onder woorden waarom Else Böhler nog steeds actueel is. Zolang als de mens zich kan herinneren wordt er al verteld en geschreven over onmogelijke liefdes. Liefde is iets dat de wereld altijd nodig zal hebben, een gevoel waar de mens altijd naar zal verlangen. Hierdoor zijn boeken over onmogelijke liefdes, zoals 'Else Böhler', tijdloos. Denk maar aan Romeo en Julia; eeuwenoude literatuur over een onmogelijke liefde die nog steeds heel belangrijk wordt gevonden. Zoals de schrijver zegt op de laatste bladzijde: “Liefde? Ja, het zal wel liefde zijn. Laat niemand zich ooit daar meer voor schamen, voor dat woord”

Een ander tijdloos thema van dit boek is moord, en ook hierdoor blijft het boek actueel. Nog steeds worden er duizenden boeken gedrukt die zich focussen op een moord. Het is een thema waar honderd jaar geleden over geschreven werd, en heel waarschijnlijk over honderd jaar nog steeds.

Concluderend kan ik zeggen dat 'Else Böhler' een bijzonder en mooi boek was. Ondanks het archaïsche taalgebruik en de vele Duitse monologen was het boek toch goed te volgen. 'Else Böhler' heeft bewezen dat liefde en haat dicht bij elkaar ligt en tot een ondergang kan leiden.

Meer informatie over de schrijver?
http://www.svestdijk.nl/

Meer informatie over Else Böhler – Duits Dienstmeisje?

http://sibylreads.wordpress.com/2010/07/31/else-bohler-duits-dienstmeisje/

Bronnen
http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/literatuurgeschiedenis/lg19007.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Realisme_(literatuur)
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/53517-literatuur-verlichting-romantiek-en-realisme.html